برنامه پیشنهادی(پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران) تهیه و تنظیم کننده: احمد شعبانی(سرپرست پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران و استاد دانشکده شیمی دانشگاه شهید بهشتی) اسفند ماه 1400 1-مقدمه: پیشرفت هیچ حوزه ای بدون برنامه ریزی ممکن نبوده و پیشرفت در دنیای امروز و آتی که مبتنی بر علم، دانش و فناوری است از این امر مستثنی نیست. علم، فناوری و نوآوری به عنوان ابزارهای کلیدی و قدرتمند برای دستیابی به اهداف توسعه پایدارمعرفی شده است و نه تنها با افزایش بهره وری، کاهش هزینه ها و افزایش کارایی منجر به رشد اقتصادی می شود، بلکه درکاهش چالش های اجتماعی و مقابله با چالش های دانش و فناوری بنیان نقش اساسی بازی می کند.گرچه علم، فناوری و نوآوری سه حوزه با بازیگرن متفاوتند، اماروابط بسیار تنگاتنگی بین آنها وجود دارد. علم اساساً در پی جستجوی دانش از طریق مطالعات سامانه ای و سیستماتیک از ساختار و رفتار جهان مادی، طبیعت و جامعه می باشد. بازیگران اصلی آن دانشمندان، محققان موسسات دولتی و خصوصی اندو اغلب در آکادمی‌های علوم، انجمن‌های حرفه‌ای، دانشگاهها، پژوهشگاه هاو مؤسسات تحقیقاتی سازماندهی و نمایندگی می‌شوند.فناوری کاربرد عملی دانش برای یک هدف معین است.دانشمندان بخش خصوصی و دولتی، مهندسان و توسعه دهندگان محصول یا خدمت، بازیگران اصلی در توسعه و به کارگیری فناوری های جدید هستند. البته بازیگران گسترده‌تری در صنایع و وزارتخانه‌های دولتی هستند که فناوریهای تولید شده را در زمینه‌های مختلف مانند کشاورزی، بهداشت، انرژی، آموزش، دفاع، محیط زیست و... استفاده می کنند. نوآوری عبارتست از روشی جدیددر تولید، ارائه و یا استفاده از کالاها و خدمات که در قالب سازمان های اقتصادی و اجتماعی نمود و ظهور پیدا می کند.عهده دار نوآوری عمدتاً بخش خصوصی و بعضا دولتی، صنایع، کارآفرینان و ...می باشند که راه‌های بهتری برای تولیدو یا استفاده از کالاها و خدمات ابداع و معرفی می کنند. رمز موفقیت در پیشرفت و توسعه متوازن و پایدار، همگرایی در اهداف و فعالیت های علم، فناوری و نوآوری و به عبارتی دانشگاه، صنعت یا جامعه و دولت می باشد. لذا انتظار می رود جامعه دانشگاهی، صنعتی و دولتی به این مهم رسیده باشند که مسائل و چالش های بزرگ جامعه امروز فقط در یک سامانه همگرا و با ابزار قدرتمند علم، دانش و فناوری قابل حل می باشد. برنامه ارایه شده پس از ارزیابی دقیق توانمندیها، ظرفیتها، نیروی انسانی کارشناسی و متخصص، امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی، پایلوتی و تولیدی، فضاهای فیزیکی و منابع مالی با همفکری و تضارب آرا با کلیه اساتید و کارشناسان محترم پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی، تطبیق و تجمیع با برنامه های مصوب و موجود احتمالی پژوهشگاه،در مشورت با معاونان محترم پژوهشی و فناوری و نوآوری وزارت علوم، با توجه و ملاحظه فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین-کلید واژه های تولید دانش و فناوری بنیان و اشتغال آفرینی در سال 1401-،اسناد بالا دستی ازجمله سند تحول دولت سیزدهم با تاکید بر علم و آموزش عالی (بخش دوم، فصل ششم، مبحث دوم از سند تحول) و فناوری و اقتصاد دانش بنیان (بخش دوم، فصل اول، مبحث چهارم از سند تحول)، با توجه به پیام نوروزی مقام عالی وزارت مبنی بر اینکه"برنامه وزارت علوم در دوره جدید کاربردی کردن پژوهش‌های دانشگاهی و حل مسائل جامعه به دست محققان توانمند کشور است" و همچنین مطابق برنامه ارایه شده مقام عالی وزارت به مجلس و نکات مورد تاکید در حکم انتصاب اینجانب برای سرپرستی پژوهشگاه،حک و اصلاح و پس از تائید و تصویب در هیات امنای پژوهشگاه اجراخواهد شد. 2-اسناد بالا دستی-سند تحول دولت سیزدهم 2-1- در حوزه علم و آموزش عالی(بخش دوم، فصل ششم، مبحث دوم) -نشانگرهای وضعیت مطلوب -چرخش های تحول آفرین ·از آموزش متمرکز بر توسعه کمی، تقاضای اجتماعی، تخصص بسنده و فردمحور به تربیت متمرکز برتوسعه کیفی، ظرفیت اشتغال پذیری، تخصص گرا- اخلاق مدار و خانواده محور؛ -چالش ها چالش :2پاسخگویی ناکافی دانشگاه به نیازها و مسائل جامعه عامل :2ضعف در مأموریت گرایی و مسئله محوری نظام پژوهش و فناوری عامل :3تعاملات محدود دولت و بخش خصوصی با دانشگاه ها در حل مسائل کشور چالش :4ضعف همکاری های علمی و فناوری بین المللی 2-2- فناوری و اقتصاد دانشبنیان(بخش دوم، فصل اول، مبحث چهارم ) -نشانگرهای وضعیت مطلوب -چالش ها چالش :1سهم پایین ارزش محصولات و خدمات دانش بنیان در تولیدناخالص داخلی و اثربخشی محدود شرکت های دانش بنیان درحل مسائل اساسی کشور چالش :2سهم پایین صنایع و بنگاههای بزرگ در هزینهکرد تحقیق وتوسعه کشور و توسعه فناوری و نوآوری 3-جایگاه صنایع شیمیایی در ایران و جهان از پنج هزار سال پیش تا کنون، علوم شیمی بیش از هر رشته دیگری در تمدن جهانی نقش آفرینی کرده است. شرکت های تولید مواد و فراورده های شیمیایی بیش از 70،000 محصول را به عنوان بخشی از یک صنعت بزرگ جهانی تولید می کنند.امروز تولیدمواد شیمیایی به نوعی با انقلاب صنعتی گره خورده است و در سال 2014، تجارت جهانی مواد شیمیایی 4.9٪ازتولید ناخالص داخلی جهانی را به خود اختصاص داده و این معادل تولید درآمد ناخالص 5.2 تریلیون دلاری است و سهم هر مرد، زن و کودک در کره زمین از این مبلغ 800 دلار می باشد. صنایع شیمیایی و دارویی دومین صنعت بزرگ جهانی است که با شیب بسیار تنددر حال رشد می باشد. تجارت جهانی مواد شیمیایی بدون احتساب مواد دارویی در سال 2017 میلادی 3.47 تریلیون یورو بوده و پیش بینی می شود درسال 2030 به 6.6 تریلیون دلار افزایش یابد(افزایش دو برابر طی یک دهه). در همین راستا تجارت جهانی دارو از 0.39 تریلیون دلاردر سال 2001 به بالغ بر 1.27 تریلیون دلار آمریکادر سال 2020 افزایش یافته است(افزایش بیش از سه برابر طی یک دهه). لازم به ذکر است میزان تجارت صنایع شیمیایی آمریکا حدود 500 میلیارد دلار در سال 2020 و هلند 60 میلیارد دلار(معادل 8 درصد تولید ناخالص ملی آن کشور) را تشکیل می دهد. شیمی کماکان به تعریف مسیرهای تغییر فناوری در طول قرن 21 ادامه خواهد داد. به عنوان مثال، تحقیقات و توسعه شیمیایی به منابع نوری دیودی(دیود نور افشان) و نیمه هادیها کارآمد، انرژی، سلول های خورشیدی، باتری های وسایل نقلیه الکتریکی، نمک زدایی از آب، تشخیص بیولوژیک، مواد پیشرفته برای لباس های بادوام، هوا فضا، صنایع دفاع، کشاورزی، فناوری نانو، ساخت مواد افزودنی و همچنین بهداشت و پزشکی و کشف داروهای جدید و اصلاح و بهبود فرایند ها بر در تامین و افزایش بهره وری در تولید مواد غذایی کمک خواهد کرد.به عبارتی شیمی مرکزعلوم است و درک اساسی برای مقابله با بسیاری از نیازهای جامعه بشری را فراهم می کند. شیمی نقش مهمی در تغذیه مردم جهان، در دست یابی به منابع جدید انرژی ، مسکن و پوشاک، درارائه جایگزین های تجدید پذیر برای مواد تمام شدنی و کمیاب، برای بهبود سلامتی و مبارزه با بیماری ، به تقویت امنیت ملی، و نظارت و محافظت از محیط زیست دارد. تحقیقات بنیادی در شیمی به نسل های آینده برای مقابله با نیازهای در حال تغییر و تحول و مشکلات پیش بینی نشده کمک خواهد کرد. ایران کشوری سرشار از منابع طبیعی است به طوریکه تعدادگونه هاي گیاهي ایران حدود 8000 گونه است که از نظرتنوع گونه ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. رتبه دوم در ذخایرگازی و رتبه سوم ذخایر نفتی، واحد های پتروشیمیایی متنوع و گسترده در کشور، دارای معادن غنی، سهم 2 درصدی در گسترش مرز های دانش و اسناد علمی و حضور شرکت ها و کارخانه های دارویی متعدد از دیگر امتیازات کشور می باشد. انتظار می رود فعالیت در حوزه صنایع شیمیایی و دارویی که رتبه دوم تجارت جهانی را به خود اختصاص داده و از جنبه منابع انسانی و طبیعی یک مزیت مطلق برای کشور ایران محسوب می شود، سرمایه گذاری در صنایع شیمیایی و دارویی در اولویت اول قرار گیرد. بدیهی است برای دستیابی به خودکفایی و کسب جایگاه شایسته جهانی، ضروری است مواد شیمیایی مصرفی در حوزه های مختلف اعم از دارویی، سموم کشاورزی، کاتالیست ها و... در کشور بر اساس معیارهای زیرطبقه بندی و با یک کار جهادی در راستای تامین و خودکفایی قدم های موثری برداشته شود. الف- مواد شیمیایی بر اساس ساختار مولکولی و خانواده ای طبقه بندی شود، ب-فرایند سنتز و تولید آنها با تاکید بر استراتژی همسان و چرخه ای( فراورده جانبی یکی ماده اولیه دیگری باشد و...) طراحی و تدوین شود ج-حتی الامکان تولید مبتنی بر مواد اولیه در دسترس و تولید داخل کشور باشد. 4-اولویت های حوزه کاری پژوهشگاه 1-4- مواد و حلال های شیمیایی(مواد و حلال های شیمیایی مورد نیاز دانشگاه ها و صنایع مختلف شیمیایی، دارویی و پتروشیمیایی) با توجه به تجربه موفق و فعالیت های بسیار خوب پژوهشگاه در این حوزه، ضروری است بر اساس معیارهای از قبیل مواد و حلال های شیمیایی تولید در داخل(پتروشیمی ها) که اغلب از درجه خلوص بالایی برخوردار می باشند و با تاکید بر فرایندهای چرخه ای برنامه ریزی برای تولید گسترش و توسعه یابد.به عنوان نمونه، تولوئن تولیدی پتروشیمی می تواند به بنزالدئید و یا بنزوئیک اسید تبدیل شود.البته مواد سنتزی توسط دانشگاه ها که در قالب پایان نامه ها و رساله ها سنتز می شود نیز در معامله پایاپای با مواد تولید پژوهشگاه دریافت و در لیست مواد تولیدی پژوهشگاه می تواند عرضه شود، همانند کاری که شرکت های معتبر تولید مواد شیمیایی انجام می دهند(درقالب طرح ملی). -برخی مواد استراتژیک: دی متیل آمین(آمونیاک)، تیونیل کلراید، بنزالدئید(تولوئن تولیدی پتروشیمی)، فنل و...برنامه ریزی برای دست یابی به دانش فنی در مقیاس یک کیلوگرم در هر پخت بر اساس اصول مهندسی شیمی( طرح مشترک درون پژوهشگاهی میان اساتید شیمی آلی و مهندسی شیمی). -تخلیص حلال های و مواد شیمیایی تولیدی پتروشیمی( متانول، آمونیاک فرمالدئید، هگزامین، اوره، اسید نیتریک،، نیترات آمونیم، اکسید اتیلن-2-اتیل-هگزانول_ اسید استیک-گوگرد-اتیل بنزن-استایرن-اسید سولفوریک و ... 2-4-مواد اولیه و موثره دارویی گردش مالی صنعت دارو در جهان بیش از 1300 میلیارد دلار در سال می باشد. با یک محاسبه سر انگشتی سهم ایران بر اساس درصد جمعیت،بدون در نظر گرفتن تنوع گونه های گیاهی که دو برابری قاره اروپاست، رتبه دوم در ذخایر گازی و رتبه سوم ذخایر نفتی، واحد های پتروشیمیایی متنوع و گسترده در کشور، منابع غنی معدنی، سهم 2 درصدی در تولید مقاله و اسناد علمی و شرکت های متعدد دارویی، از عدد نجومی تجارت جهانی دارو باید بیش از 13 میلیارد دلار در سال باشد. اما در شرایط فعلی بیش از 2.5 میلیارد دلار برای مواد اولیه و موثره داروی صرف واردات می شود و میزان صادرات ایران کمتر از 100 میلیون دلار در سال می باشد. بر اساس گزارش های رسمی حدود 1500 مولکول و یا ترکیب شیمیایی به عنوان مواد اولیه و یا موثره دارویی در کشور مصرف می شود که حدود 13 درصد(حدود 200 ترکیب شیمیایی) از آنها در داخل کشور تولید می شود. این مقدار تولید معادل حدود 25 درصد حجمی و 23 درصد ریالی از کل صنعت دارو در ایران می باشد. وضعیت نا مناسب فعلی ناشی از ضعف ساختاری و ماموریتی آموزش عالی کشور، عدم تخصیص سهم تحقیق و پژوهش ازهزینه کرد و تجارت صنعت دارویی کشور،استراتژی تولید دارو مبتنی بر رانت (ارز دولتی) و بهره مندی از سود کلان، واگرایی در فرایندهای تولید تا فرایند های همگرا و چرخه ای، عدم توجه به منافع ملی و پتانسیل های بالقوه و بالفعل کشور در تولید، سیکل معیوب فعلی پژوهش های دانشگاهی که بیشتر در قالب تمرین و مشق پژوهش است و... می باشد(در قالب طرح ملی). 3-4-مواد اولیه و موثره سموم کشاورزی وکودهای شیمیایی بر اساس گزارش های رسمی بیش از 400 قلم سم کشاورزی مجاز در کشور به ثبت رسیده که حدود 120 قلم آن پر مصرف می باشد. در حال حاضر بالغ بر 98 درصد سموم کشاورزی و یا مواد موثره آنها وارداتی است. حدود 75 درصد از آنها به صورت مواد موثر و یا تکنیکال و 25 درصد مابقی به صورت محصول نهایی(فرمولاسیون) وارد کشور می شود. تجارت جهانی سموم کشاورزی بالغ بر 250 میلیارد دلار در سال می باشد که با یک محاسبه سر انگشتی انتظار می رود سهم ایران بالغ بر 2.5 میلیارد دلار در سال باشد. لازم به ذکر است کود شیمیایی مورد نیاز کشاورزان به واردات نیز 4 میلیون و 500هزار تن به ارزش بیش از 100 میلیون دلار در سال می باشد. با توجه به سهم 20 درصدی از اشتغال مستقیم جمعیت کشور در حوزه کشاورزی و ضرورت دستیابی به خودکفایی مطابق اسناد بالادستی در برخی اقلام استراتژیک در کشاورزی، متاسفانه کماکان بیش از 98 درصد آنها وارداتی است. انتظار می رود فعالیت های دانش بنیان در حوزه سموم کشاورزی با تاکید بر برنامه ریزی، تدوین نقشه راه فرایند ساخت چرخه ای با طبقه بندی در ساخت یکی از اولویت های پژوهشی در عرصه سموم کشاورزی باشد. به طوریکه ضروری است، مواد اولیه و مواد موثره سموم و کودهای کشاورزی مصرفی در کشور ابتدا بر اساس شاخص های زیر: -ساختار مولکولی و خانواده ای مواد اولیه و موثره سموم و کودهایی کشاورزی طبقه بندی شود، - فرایند ساخت و تولید با تاکید بر استراتژی همسان و چرخه ای( فراورده جانبی یکی ماده اولیه دیگری باشد و...) طراحی و تدوین شود، - و از همه مهمتر حتی الامکان از مواد اولیه در دسترس و تولید داخل کشور استفاده شود. در مرحله بعد فرایند ساخت اقلام بر اساس شاخص های فوق الذکر طبقه بندی و در نهایت بر اساس پتانسیل های بالقوه و بالفعل در پژوهشگاه و با کمک دانشگاه ها ساخت آنها به افراد شاخص و توانمند واگذار شود. انجام این مهم نه تنها بستری برای پژوهش های نیاز محور در دانشگاه ها فراهم خواهد کرد بلکه قطعا اشتغال زایی برای دانش آموختگان و صرفه جویی های کلان ارزی در کشور را بدنبال خواهد داشت. مهم: بدیهی است منابع مالی ساخت و تولید از طریق وزارت کشاورزی و شرکت های تابعه، صندوق حمایت از پژوهشگران معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، و از سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی شرکت های تولید و فرموله کننده حوزه سموم کشاورزی می تواند تامین شود(درقالب ارایه طرح ملی). 4-4-کاتالیست ها در صنایع شیمیایی امروز در بیش از 90 درصد فرایندهای شیمیایی حداقل در یکی از مراحل تبدیل، از کاتالیست ها استفاده می شود.در سالهاي اخیر بدلیل سیاست گذاری هایی که در کاهش آلاينده هاي زيست محیطي بخش حمل ونقل و صنعت در جهان به عمل آمده، میزان مصرف کاتالیست ها رو به فزونی رفته است. به طوریکه گردش مالی کاتالیست ها در جهان بالغ بر پنجاه میلیارد دلار در سال است که حدود نیمی از آن در حوزه مبدلهای کاتالیستی در صنعت خودرو سازی استفاده می شود. با توجه به واحد های صنعتی متعدد در حوزه های متنوع وگسترده کشور از قبیل صنایع پتروشیمیایی، پالایشگاهی (نفت و گاز) و مبدل های خودرویی و از همه مهمتر دارا بودن رتبه اولی یا دومی در ذخایر و منابع کشف شده نفت وگاز، ایران یکی از کشورهای پیشگام در مصرف کاتالیست ها تلقی می شود. بر اساس گزارش رسمی که توسط معاونت پژوهشهاي زيربنايي و امور توليدي (مطالعات انرژي، صنعت و معدن) منتشر شده است، میزان مصرف انواع کاتالیست ها در ایران حدود 30 هزار تن به ارزش بالغ بر 700 میلیون دلار در سال می باشد. یکی از مزیتهای مطلق کشور دارا بودن منابع سرشار نفت و گاز می باشد. از طرف دیگر با توجه پیشرفت ها و تعالی خوبی که در حوزه های نیروی انسانی دانشمند و متبحر در رشته های تخصصی حیطه فرایندهای شیمیایی از قبیل شیمی، مهندسی شیمی، مکانیک و... در کشور فراهم شده است و همچنین شرکتهای مهندسی بزرگی که در طراحی و ساخت ماشین آلات فرایند های شیمیایی فراهم و ایجاد شده است، سرمایه گذاری در این حوزه بویزه در رابطه با کاتالیست ها را که یکی از ملزومات اجتناب ناپذیر می باشد دو چندان نموده است. بدیهی است برای دست یابی به این مهم شناخت کافی از تنوع ساختاری کاتالیست های مصرفی و اولویت بندی آنها در دست یابی به دانش فنی ساخت می باشد. به نظر می رسد ضروری است با نگاه به آینده قدم های موثری در ارایه راه حل به مسائل و مشکلات بزرگ کشور ارایه شود. قطعا با ظرفیت بسیار خوب نیروی انسان و تجهیزات آزمایشگاهی و پایلوتی که پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی در اختیار دارد با مشارکت سایر پژوهشگاه ها و دانشگاه ها و با طبقه بندی کاتالیست ها مصرفی در کشور و امکان سنجی ساخت آنها طی فرایند های چرخه ای می تواند ایفای نقش کند. مواد اولیه و کاتالیست های مصرفی در کشور ابتدا بر اساس شاخص های زیر: -ساختار مولکولی و خانواده ای مواد اولیه و کاتالیست ها طبقه بندی شود، - فرایند ساخت و تولید با تاکید بر استراتژی همسان و چرخه ای( فراورده جانبی یکی ماده اولیه دیگری باشد و...) طراحی و تدوین شود، - و از همه مهمتر حتی الامکان از مواد اولیه در دسترس و تولید داخل کشور در ساخت کاتالیست ها استفاده شود. در مرحله بعد، فرایند ساخت اقلام مواد اولیه و کاتالیستها بر اساس شاخص های فوق الذکر طبقه بندی و در نهایت بر اساس پتانسیل های بالقوه و بالفعل دانشگاه ها ساخت آنها به افراد شاخص و توانمند در پژوهشگاه ها و دانشگاه ها واگذار شود. انجام این مهم نه تنها بستری برای پژوهش های نیاز محور در دانشگاه ها فراهم خواهد کرد بلکه قطعا اشتغال زایی برای دانش آموختگان و صرفه جویی های کلان ارزی در کشور را بدنبال خواهد داشت. مهم: بدیهی است منابع مالی ساخت و تولید کاتالیست ها از طریق وزارت نفت، صنایع پتروشیمی و واحدهای وابسته، وزارت صمت، صندوق حمایت از پژوهشگران معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، و ... می تواند تامین شود(در قالب طرح ملی). درضمن دبيرخانه نظارت بر اجراي سند كاتاليست وزارت نفت در سال 1390 پژوهشگاه بوده که دال بر توانمندی آن و فرصتی برای فعالیت بیشتر در این حوزه می باشد. 5-4-استخراج و تولیدمواد موثره و اسانس ها از گیاهان دارویی سرزمین ایران کشوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی و دارای 11اقلیم از 13اقلیم شناخته شده جهانی است. براساس نظر گیاه شناسان و پژوهشگران، تعداد گونه هاي گیاهي ایران در حدود 8000گونه است که از نظرتنوع گونه ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از 2300گونه از گیاهان کشور داراي خواص دارویي، عطري، ادویه اي و آرایشي- بهداشتي هستند. به علاوه 1728گونه از این گیاهان به عنوان گیاهان بومي ایران مي باشند، منحصراً در سرزمین ایران رویش کرده و به عنوان یك ظرفیت انحصاري در کشور محسوب مي شوند.حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی از 60میلیارد دلار در سال1996به 100میلیارد دلار در سال 2010افزایش یافته است وبر اساس پیش بینی بانك جهانی در سال 2050گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود 5000میلیارد دلار خواهدرسید. 6-4-برنامه ریزی و سیاست گذاری در اولویت قرار دادن موضوعات چالشی فعلی و آتی جامعه که مبتنی بر دانش و فناوری های نوین می باشد(آب، غذا، آب و هوا، انرژی، بهداشت و سلامت و ...) سبک و زندگی مدرن امروزی و پیچیدگی های مسائل اجتماعی و از همه مهمتر چالشهای فراروی ناشی از جامعه صنعتی مبتنی بر علوم و فنون پیشرفته و دانش بنیان می باشد. تغییرات آب و هوایی، گرمایش زمین ناشی از گازهای گلخانه ای، تامین بیش از هشتاد درصد منابع انرژی جهان از سوخت های فسیلی که با تولید حجم وسیعی از گازهای گلخانه ای همراه است، محدودیت و تجدید ناپذیری سوخت های فسیلی و نیاز روز افزون و نمایی به انرژی و بالطبع ضرورت بهینه سازی مصرف انرژی، تامین آب شیرین از آب شور و دسترسی به غذای مناسب و کافی از جمله بزرگترین چالش های جامعه صنعتی امروز و آتی است و به طور روز افزون توسعه پایدار را به مخاطره سوق می دهد. بدیهی است اساس و بنیاد همه این چالش ها دانش بنیان بوده و پاسخگویی و غلبه بر آنها مبتنی بر آینده پژوهی و آینده نگاری و با تسخیر علم، فناوری و نوآوری امکان پذیر خواهد بود(در قالب طرح ملی). 7-4-بررسی اسناد و مقالات علمی و اختراعات منتشر شده در حوزه علوم و مهندسی شیمی و استفاده بهینه از آنها در تولید ثروت-همانند برنامه کاری شرکت های بخش خصوص در کشورهای توسعه یافت (کمیته ای متشکل از افراد شاخص و توانمند با رهبری پژوهشگاه تشکیل شود). 8-4- تولید دانش فنی در حوزه های مختلف صنایع شیمیایی اولویت دارو واگذاری آنها به بخش خصوصی در راستای اشتغال زایی و ارزش افزوده، 4-بازاریابی(کارفرما یابی)، پروژه یابی( نیاز و مسئله یابی)،ارایه پروژه های کاربردی نیاز محور وپروژه های مبتنی بر چالشهای فعلی و آتی بازاریابی(کارفرما یابی)، پروژه یابی( نیاز و مسئله یابی)، ارایه پروژه های کاربردی نیاز محور و پروژه های مبتنی بر چالشهای فعلی و آتی جامعه،بر اساس اعتقاد، تعامل و مشارکت فعال دولت، دانشگاه یا پژوهشگاه و صنعت به عنوان سه رکن اصلی تولید ثروت دانش و فناوری بنیان امکان پذیر می باشد. رکن اول دانشگاه ها و بویژه پژوهشگاه ها ضروری است علاوه بر رویکرد تربیت نیروی ماهر و متخصص و حرکت در مرزهای دانش، ماموریت خدمات علمی و فناورانه به جامعه و صنعت را همانند دو ماموریت دیگر در اولویت کاری خود قرار دهند. رکن دوم که مهمتر است صنعت می باشد و در دنیای رقابتی و دانش و فناوری بنیان امروز، صنعت کشوربا رویکرد مبتنی بر تولید به شیوه های سنتی، نگاه بیرونی در دست یابی به دانش فنی، عدم سرمایه‌گذاری در تحقیق و پژوهش و باور نداشتن به توانمندیها و ظرفیت های بومی و مراکز علمی و دانشگاهینمی تواند نقش محوری خود را بدرستی ایفا کند. و رکن سوم دولت است و اگر دولت ها با سیاست گذاری و برنامه ریزی ها بسترهای لازم براي تحقق مشارکت فعال صنعت و دانشگاه رافراهم اورند واز همه مهمتر موظف به اجرای قوانین مطرح در حوزه علم وپژوهش (ازجمله قانون افزایش سهم پژوهش ازتولید ناخالص ملی تا پایان برنامه پنجم توسعه به سه درصد واجرای قانون دو درهزارصنایع) نبا‌شند ،حتی اگر دانشگاه هادراجرای پژوهش‌های کاربردی مبتنی برنیازهای جامعه موفق گردند،نتایج این پژوهش‌ها درجامعه وصنعت نمود نخواهد یافت. پژوهشگاه بر اساس ماموریت ذاتی خود دست به سوی صنعت دراز خواهد کرد و اما این صنعت است که باید مسائل و مشکلات دانش و فناوری بنیان خود را به پژوهشگاه ارایه دهد. در این راستا تلاش خواهد شد با فعال ترکردن دفتر ارتباط با صنعت اقدامات زیر انجام شود: -مکاتبه و نشست حضوری با ذینفعان در حوزه صنایع شیمیایی، دارویی، پتروشیمیایی، واحدهای تحقیق و توسعه و ... در راستای توانمندی های پژوهشگاه از قبیل وزارت نفت، وزارت صنعت، معدن و تجارت، محیط زیست، شرکت صنایع پتروشیمی، شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، دانشگاه امام حسین، صندوق حمایت از پژوهشگران، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ذوب آهن اصفهان، مس سر چشمه، وزارت کشاورزی، ارتش، سپاه، صنایع سیمان، داروسازی تماد، معاونت فناوری وزارت علوم، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سندیکای (دارو سازان، سموم و کودهای کشاورزی، رنگ و رنگدانه، کاتالیست، و...)، وزارت نیرو، آب، شهرداری تهران، شرکتهای صنایع پتروشیمی خلیج فارس (هلدینگ)، شرکت مخابرات ایران (هلدینگ)، شرکت سایپا (هلدینگ)، شرکت ایران خودرو (هلدینگ)، شرکت فولاد مبارکه اصفهان (هلدینگ)، شرکت ملی صنایع مس ایران (هلدینگ)، شرکت پتروشیمی پارس و شرکت گروه مپنا (هلدینگ)، شرکت گروه گسترش نفت و گاز پارسیان (هلدینگ)، شرکت پتروشیمی نوری (برزویه)، گروه صنعتی گلرنگ تهران و... -احداث دفاتر در شهرک های صنعتی -ارایه طرح های ملی به متولیان اصلی(شورای عطف، وزارت خانه ها و...) 5- تامین نیروی انسانی پای کار بر اساس آیین نامه های فعلی ارتقاء، آیین نامه احراز شرایط دفاع از رساله دانشجویان دکتری و از همه مهمتر شرایط استخدامی در دانشگاه ها، شکستن ساختار سنتی فعلی پژوهشگاه ها و دانشگاه ها دشوار می باشد. محدودیت در پذیرش دانشجو در پژوهشگاه ها نیز چالشی است برای تامین نیروی پای کار. لذاوزارت علوم باید در تامین نیروی انسانی پژوهشگاه ها در موارد زیر کمک کند. -امکان پذیرش طرح سربازی دانش آموختگان ارشد و دکتری -پذیرش پسا دکتری -پذیرش فرصت مطالعاتی اساتید جوان و پیش کسوت -پذیرش دانشجویان پژوهش محور از صنایع و ... -طرح سربازی دانشجویان دکتری بنیاد ملی نخبگان -پذیرش دانشجو از کنکور سراسری بر اساس طرح های هدفمند و از پیش تعریف شده(پیشنهاد اخیر معاونت محترم پژوهشی وزارت علوم)"مبنی بر اینکه پژوهشگاهها برای اجرای همین مامورتهایی وزارت علوم در حوزه‌های تخصصی برایشان مشخص کرده است، نیاز به یک تعداد حداقلی دانشجویی دارند که این حداقل را ما ان شالله با هماهنگی معاون محترم آموزش وزارت علوم و شورای گسترش تعیین خواهیم کرد و به امید خدا در سال ۱۴۰۱ در پذیرش دانشجوی آنها منعکس خواهد شد.درباره نحوه پذیرش این دانشجوها با بیان اینکه تعداد این دانشجویان و سهمیه‌ها مستقیماً تابعی از تعداد طرح‌های اعلام شده از سوی پژوهشگاهها خواهد بود اظهار داشت: نحوه پذیرش هم مثل گذشته به این شکل خواهد بود که تعدادی سهمیه به آنها تعلق می‌گیرد. بهترین حالت برای پژوهشگاهها این است که وقتی دانشجو میخواهد جذب شود، از انجا که پژوهشگاهها حسب نیازشان از قبل با ما مکاتبه و طرح‌های خود را اعلام کرده‌اند، قطعاً بواسطه همان طرح‌ها، به آنها دانشجو داده شود و از ابتدا مشخص باشد که این تعداد دانشجو برای کدام طرح پژوهشی به پژوهشگاه خواهند رفت." 6-هم افزایی در ظرفیتها و توانمندی های پژوهشگاه در قرن حاضر، همگرایی دانش و فناوری در جهت بهره مندی و منتفع ساختن جامعه، ضرورتی اجتناب ناپذیر برای پیشرفت جوامع محسوب می شود. همگرایی به مثابه نقش موتور انقلاب صنعتی در پیشرفت دانش آتی جامعه ضروری است و پیشرفت علمی و فناوری مبتنی بر اتحاد و یکپارچگی دانش، علم و فناوری در حوزه های مختلف علوم بدست می آید. اساس و مبنای حیات و طبیعت نیز مبتنی بر همگرایی است. به عنوان مثال دو فرایند و پدیده بسیار مهم حیات یعنی فتوسنتز و تنفس سلولی در چرخه اتحاد و همگرایی تبدیل به فرایند کیمیایی و حیات می شود، اما فعالیت واگرایی آن دو میرایی هر یک و بالطبع میرایی حیات را بدنبال خواهد داشت. پیشرفت دانش و پیشرف علمی، آفرینش ها و کشفیات بزرگ طی یک فرآیند خلاق "همگرایی - واگرایی" که در عین تنوع و واگرایی کاملا همگراست انجام می شود. به طوریکه از تجمیع و همگرایی زمینه های دانشی مختلف سیستم جدیدی سنتز و ایجاد می شود که به نوبه خود با ترکیب و تلفیق با برنامه ها و دیگر عناصر منجر به نواوری و دانش جدید (واگرایی) می شود. شاید به توان گفت یکی از اهداف اصلی در همگرایی فعالیت های دانشگاهی ارتقای کیفی فعالیت های آموزشی،پژوهشی و فناوری در هم افزایی توانمندی های نیروی انسانی و امکانات و تجهیزاتی آزمایشگاهی و بالطبع در حل مسائل و چالش های بزرگ و پیچیده متنابه جامعه امروزی باشد. یک نمونه از تجربه های موفق در همگرایی در فعالیت دانشگاه ها تا انشقاق و واگرایی، سیستم مدیریتی در ایالت یا استان کالیفرنیا در آمریکا می باشد-برخلاف اهداف سند آمایش آموزش عالی کشور. این ایالت که ده دانشگاه کالیفرنیا را در خود جای داده دارای یک رئیس و یا مدیر اجرایی واحد همانند یک وزیر، استاندار و یا شهردار و شاید هم یک دانشگاه دار می باشد. هر یک از این ده دانشگاه مستقلا داراییک رئیس در بالاترین تراز علمی دارند. یکی از سیاستهای کلان ایالت کالیفرنیا دست یابی به استفاده از انرژی صد در صد پاک تا سال 2045 میلادی است. دست یابی به این هدف بزرگ با تامین منابع مالی لازم توسط دولت به این ده دانشگاه واگذار شده است. از این دست مسائل و چالش های بزرگ در کشور کم نیست و ارایه راه حل به آنها مستلزم پژوهش های فرا رشته ای و فرا دانشگاهی و در قالب همکاری پژوهشگاه ها و دانشگاه های استانی، ملی و بین المللی امکان پذیر می باشد. بهترین نمونه چالش متنابه فعلی جهان کوید-19 است که برای غلبه و استیلا بر آن مستلزم همکاریهای علمی فراکشوری و بین المللی می باشد. نمونه های از مسائل بزرگ چالشی در کشور که ضروری است دولت ها با آینده نگری آنها را در قالب پروژهای ملی به دانشگاه های استانی و یا استان هایی که دارای توان و ظرفیت لازم از نظر نیروی انسانی متخصص و تجهیزات پژوهشی و شرایط جغرافیایی مناسب دارند با تامین منابع مالی واگذار شود بسیارند که به برخی از آنها اشاره می شود. با توجه به پیچیدگی های مسائل و مشکلات جامعه و صنعت امروزکه عمدتا میان رشته ای و فرا رشته ایست، همکاری تنگاتنگ با سایر مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاه هاو دانشگاه های کشور در اجرای پروژه های نیاز محور ملی یک امر ضروری به نظر می رسد. لذا انعقاد تفاهم‌نامه همکاریهای مشترک میان پژوهشگاه ها (مجمع پژوهشگاهی) به منظور هم افزایی توانمندیهای (تخصص ها و امکانات و تجهیزات آزمایشگاهی) در اجرای طرح های ملی یکی از اولویت های کاری بوده و در این راستا پیشنهاد می شود این همگرایی در فعالیتها توسط معاونان پژوهشی و فناوری وزارت علوم در اولویت قرار گیرد و به صورت ماهیانه و یا فصلی برای همفکری جلسه مشترکی با روسای پژوهشگاه ها و در صورت ضرورت با حضور برخی از روسای دانشگاه های تهران به ریاست معاون پژوهشی وزارت علوم به عمل آید.(پژوهشگاه مواد و انرژی،پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران، پژوهشگاه علوم و فناوری رنگ، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری، پژوهشگاه هوا فضا، پژوهشگاه دانش های بنیادی، پژوهشگاه صنعت نفت و ...). 7-احداث گروه یا مرکز تحقیقاتی متان(هیدوکربن ها)-طرح ملی ایران در ذحایر گاز طبیعی از جمله متان رتبه اول یا دوم جهان را دارد و یک مزیت مطلق برای کشور محسوب می شود. بر پایه متان به عنوان خوراک فرایند های پتروشیمیایی، واحدهای صنعتی متعددی در پتروشیمی کشور با خرید لیسانس آنها از کشورهای دیگر احداث شده است. لذا انتظار می رود یکی از اولویت های پژوهشی کشور در رابطه با گاز متان در تبدیل مستقیم آن به فراورده های پتروشیمیایی باشد. چنانچه در آمریکا پژوهشکده ای تحت عنوان انستیتو تحقیقاتی هیدروکربن در سال 1974 میلادی تاسیس شده است و دارای پیشرفته ترین تجهیزات تحقیقاتی است و بخش عمده ای از فعالیت های این مرکز تحقیقاتی به پژوهش های بنیادی در رابطه با هیدروکربن ها از جمله متان اختصاص دارد. ریاست این مرکز تا سال2017 میلادی به عهده آقای جورج ا. الاه برنده جایزه نوبل شیمی سال1994 میلادی بود که در سال 2017 میلادی در گذشت. در ایران نیز ضروری است چنین مرکزی شبیه آن ویا مرکز سازمان اروپایی پژوهش‌های هسته‌ای یا سرن در ایتالیا، البته با موضوع متان احداث و از همه کشور های ذینفع مطالبه حمایت مالی، تجهیزاتی و نیروی انسانی متخصص و دانشمند نماید. در ضمن یکی از راهکار های اساسی برای توسعه پایدار در عرصه انرژی پاک و کاهش سوخت های فسیلی و بالطبع گازهای گلخانه ای، مواد غذایی مکفی و ... امروز مبتنی بر دانش و فناوری علوم شیمی-زیست پایه می باشد و عبارت های از قبیل شیمی و اقتصاد زیستی، زیست-مولکول، اقتصاد زیست-شیمی پایه و فرایندهای شیمی آلی-زیست پایه در ادبیات مکتوب نهادینه شده است. پیش بینی می شود آینده از آن جوامعی باشد که دو حوزه بنیادی علوم پایه یعنی علوم شیمی و علوم زیست شناسی در مراکز علمی و اقتصادی عجین و همگرا شوند. لذا با توجه به پیشگامی فرایندهای بیو (بیوشیمیایی، بیولوزیکی و آنزیمی) در تولید نسبت به روشهای شیمیایی، ضرورت اتحاد و ازدواج علوم شیمی با علوم زیست شناسی بیش از پیش احساس می شود و ایجاد گروه های تخصصی متشکل از شیمی و بیولوزی بیش از پیش ضرروت پیدا می کند و باید پژوهشگاه در این حوزه نیز پیشگام و قدم های موثری بردارد. و اما چگونه منابع مالی برنامه ها پیشنهادی تامین و فراهم می شود؟ میزان تولید گاز طبیعی در ایران هشت صدمیلیون متر مکعب در روز است که حدود شش درصد از آن به ترکیه و عراق به ترتیب چهل و پنج و سی میلیون متر مکعب در روز صادر می شود. نرخ گاز بهای مصرف صنایع داخل هشتاد الی دویست و شصت و پنج تومان در هر متر مکعب و قیمت گاز بهای صادراتی به ترکیه سی و سه سنت(حدود چهار هزار تومان )و عراق دو هزارو دویست تومان می باشد.منابع مالی حاصل از ده درصد مابه التفاوت نرخ گاز بهای مصرفیدر صنایع داخل نسبت به متوسط گاز بهای صادراتی به ترکیه و عراق حدود دو میلیارد دلار در سال میشود(بودجه وزارت علوم در لایحه بودجه 1401 برابر 1.5 میلیارد دلار پیشنهاد شده است). با فرض اینکه تولید ناخالص ملی کشور هزار میلیارد دلار در سال باشد، مبلغ دو میلیارد دلار فقط دو دهم درصد تولید ناخالص ملی خواهد بود، که نسبت به سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی در مقایسه با کشور های توسعه یافته عدد بسیار کوچکی است. گرچه همین مبلغ کم، تحول بنیادینی را در کشور به دنبال خواهد داشت. 8-مشارکت فعال در فعالیت ها و پروژهای بین المللی با توجه به مشارکت فعال صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور (INSF) در حمایت از پروژه های بین المللی مشترک با محققان کشورهایی از قبیل چین، آلمان، روسیه، ژاپن و ...،تلاش خواهد شده پژوهشگاه مشارکت فعال در این پروژه ها داشته باشد. -جلب حمایت های بین المللی از پروژهای انرژی، دارو، تغییرات اقلیم، منابع آب و امنیت غذایی، آلودگی هوا و محیط زیستی، -ارتباط و همکاری با مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاه های بین المللی مشابه پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران، -پذیرش پسا دکتری و فرصت های مطالعاتی از سایر کشور ها، 8-تامین و جذب سرمایه و منابع مالی - ارایه و پیگیری تصویب طرح ملی پژوهشگاه در موضوعات ملی در شورای عطف -ارایه و پیگیری تصویب طرح ملی پژوهشگاه در صندوق حمایت از پژوهشگران( مواد استراتژیک) - ارایه و پیگیری تصویب طرح ملی پژوهشگاه در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری - ارایه و پیگیری تصویب طرح ملی پژوهشگاه در وزارت نفت - ارایه و پیگیری تصویب طرح ملی پژوهشگاه صنایع پتروشیمی - ارایه و پیگیری تصویب طرح ملی پژوهشگاه در سازمان محیط زیست - ارایه و پیگیری تصویب طرح ملی پژوهشگاه در سندیکای دارویی کشور -و از همه مهمتر اجرای قوانین مصوب در رابطه با دستگاه های اجرایی و صنایع از قبیل لایحه بودجه سال 1041کل کشور و سند چشم انداز1404 -نقشه جامع علمی کشور( مبنی بر سهم 4 درصدی پژوهش از تولید ناخالص تا سال 1404. با توجه به اینکه تولید ناخالص ملی درسال 1404 بالغ بر 1000 میلیارد دلار پیش بینی شده و در صورت اختصاص یک درصد سهم پژوهش بالغ بر 10 میلیارد دلار خواهد شد. مهم: سهم کل بودجه آموزش عالی-وزارت علوم و وزارت بهداشت- حدود 2.5 میلیارد دلار می باشد). اما قوانین لایحه بودجه سال 1401 کل کشور: ه - در راستاي اجراي بند (ب) ماده (64) قانون برنامه ششم توسعه مبنی بر اختصاص یک درصد (1 درصد) از اعتبارات هزینه اي تخصیص یافته به دستگاه هاي اجرائی (به استثناي فصول( 1 و6) به امور پژوهشی و توسعه فناوري، شوراي برنامه ریزي و توسعه استان مجاز است اعتبارات موضوع این ماده را از سرجمع اعتبارات هزینه اي استان مندرج در جدول (10) این قانون کسر کند و با هماهنگی دستگاههاي اجرائی استانی و براساس اولویتها و سیاستهاي پژوهشی مصوب و نیازهاي استان و در چهارچوب دستورالعمل ابلاغی سازمان برنامه و بودجه کشور که با هماهنگی وزارتخانه هاي علوم، تحقیقات و فناوري و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تدوین می شود، براي امور پژوهشی و توسعه فناوري به دستگاههاي اجرائی استانی تعیین شده توسط آن شورا از جمله جهاد دانشگاهی اختصاص دهد. د- ستگاههاي مذکور مکلفند نحوه هزینه کرد این بند را هر شش ماه یکبار به شورايعالی علوم، تحقیقات و فناوري و مرکز آمار ایران گزارش دهند و شورايعالی علوم، تحقیقات و فناوري موظف است گزارش سالانه این بند را حداکثر تا پایان مردادماه سال 1401به مجلس شوراي اسلامی ارائه کند. مرکز آمار ایران مکلف است سالانه اطلاعات مربوط به هزینهکرد تحقیق و توسعه را منتشر کند. و- شرکتها، بانکها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت مندرج درپیو ست شماره (3) این قانون، مکلفند در اجراي تکالیف قانونی مربوط، حداقل چهل در صد (40 درصد) هزینه امور پژوهشی خود مندرج در آن پیوست را در مقاطع سه ماهه به میزان بیست و پنج درصد (25 درصد) به حساب صندوق شورايعالی علوم، تحقیقات و فناوري نزد خزانه داري کل کشور واریز کنند تا صرفا در راستاي حل مسائل و مشکلات همان شرکت ها از طریق توافقنامه با دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی اعم از دولتی و غیردولتی، جهاد دانشـــگاهی، پارك هاي علم و فناوري و حوزه هاي علمیه و در قالب طرح(پروژه)هاي کاربردي، عناوین پایان نامه هاي تحصـــیلات تکمیلی، طرح(پروژه)هاي پسادکتري و طرح(پروژه)هاي تحقیقاتی دانشآموختگان تحصیلات تکمیلی غیر شاغل به مصرف برسانند. در صورت واریز نشدن وجوه مربوط در موعد مقرر تو سط هر یک از شرکتها، بانکها و مؤ سسات انتفاعی وابسته به دولت، به خزانه داري کل کشور اجازه داده می شود رأساً مبلغ مربوط را از حساب آنها نزد خزانه بردا شت کرده و آن را به حساب صندوق مذکور مو ضوع این بند واریز کند. این مبالغ براي دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی و جهاد دانشگاهی مازاد بر درآمد اختصا صی پیش بینی شده آنها در این قانون محسوب و عیناً پس از تبادل توافقنامه تو سط آنها با سازمان برنامه و بودجه کشور و صندوق شوراي عالی علوم، تحقیقات و فناوري، توسط این صندوق به مؤسسات آموزش عالییا پژوهشی و یا جهاد دانشگاهی طرف قرارداد برگشت داده می شود، به طوريکه تا پایان سال مالی کل مبلغ توافقنامه ها تسویه شود. اعتبارات موضوع این بند در دانشگاهها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی اعم از دولتی و غیردولتی و فناوري و جهاد دانشگاهی و حوزه هاي علمیه در قالب قراردادهاي مشخص هزینه می شود. حداقل سهم قابل پرداخت به دانشجویان، پژوهشگران پسادکتري، دانش آموختگان پژوهشگر و نیروهاي کارورز ازمبلغ هر طرح(پروژه)شصت درصد (60 درصد) است. شرکتها، بانکها و مؤسسات موضوع این بند میتوانند حداکثر تا ده درصد (10 درصد) از مبلغ چهل درصد (40 درصد)هزینه امورپژوهشی مذکور را از طریقدانشگاهها و مؤسسات پژوهشی اعم از دولتی و غیردولتی وابسته به خود و جهاد دانشگاهی و حوزه هاي علمیه در چهارچوب آیین نامه اجرائی این بند هزینه کنند. آیین نامه اجرائی این بند شامل ساز وکارهاي مربوط، چگونگی مصرف و سایر موارد به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور و همکاري وزارتخانه هاي امور اقتصادي و دارایی، علوم، تحقیقات و فناوري، بهدا شت، درمان و آموزش پزشکی، صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزي پس از ابلاغ این قانون تهیه می شود و به تصویب هیأت وزیران میرسد. 9- چالش های پژوهش نیاز محور و اقتصاد و تولید دانش و فناوری بنیان یکی از حیاتی ترین عناصر در اقتصاد مبتنی بر دانش و فناوری بنیان،توانمندیواحد های تحقیق و توسعه دانشگاه ها و پژوهشگاهها ست. تحقیق و توسعه موجب پیشرفت دانش و فناوری و بالطبع رشد اقتصادیرا بدنبال دارد. سرمایه گذاری در تحقیقات پایه و کاربردی منجر به پیشرفت های مهمی در حوزه های مختلف از جمله الکترونیک، علوم کامپیوتر، فناوری اطلاعات، علوم زیستی و... شده است. بررسی ها نشان می دهد لنگرگاه اقتصاد های دانش و فناوریمحور مبتنی بر تعامل واحد های تحقیق و توسعه دانشگاه ها و پژوهشگاه ها به عنوان مرکب و پیشران با بخش خصوصیو دولتیبه عنوان متقاضی، سرمایه گذار و فناور‌گرامی باشد. بدیهی است نوآوری بدون کارآفرینی کمترین تأثیر اقتصادی را به همراه خواهد داشت.به عبارتی کارآفرین ها سرمایه‌گذاری در نوآوری را افزایش می‌دهد. رابطه نوآوری و کارآفرینیبسیار تنگاتنگ می باشد.دسترسی به سرمایهیک جزء لاینفک برای ایجاد اقتصادهای نوآور محلی و منطقه ای قوی است.برای اینکه شرکت های دانش و فناوریبنیان ریشه دوانده و رشد کنند بایدحمایت از سرمایه گذار که معمولا ریسک پذیر است انجام شود. دسترسی به سرمایه برای افراد نوپا برای فعالیت شرکت هایدانش و فناوری بنیان اغلب یک چالش جدی می باشد. نتیجه اینکه طرح و ایده دانش بنیان با محوریت دانشگاه یا پژوهشگاه فقط یکی از ملزومات است. دو محور یا لازمه و مهمتر نقش سرمایه گذاران و کارآفرینانمی باشد. اغلب سرمایه گذاران بخش خصوص ترجیحا در حوزه دلالی، سکه، مسکن و... فعالیت می کنند و یا سپرده گذارند تا دلالی توسط بانک ها انجام شود. به عبارتی سود بانکی 20 درصد و یا تورم 30 الی 40 درصد مانع کارآفرینی دانش و فناوری بنیان می شود. سرمایه گذار ریسک نمی کند و کارآفرین هم سرمایه ندارد و یا حاضر به سرمایه گذاری نیست. به عنوان مثال کل بودجه مراکز، موسسات و پژوهشگاه های وزارت علوم در لایحه بودجه سال 1401 حدود1000 میلیارد تومان پیش بینی شده است و به عبارتی 40 میلیون دلاردر صورتیکه سود حاصل یک شرکت دارویی سرمایه گذار در بورس(دلالی)، 700 میلیون دلار در چند سال پیش بوده است، تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل. لذا رمز موفقیت در اقتصاد دانش و فناوری بنیان فراتر از سیاست های و تحولات وزارت علوم می باشد و ضروری است در بنیانهای اقتصادی و صنعتی کشور از قبیل وزارت اقتصاد، نفت صنعت معدن و تجارت و ... انقلاب و تحول صورت پذیرد. پژوهشگاهها دو ماموریت و کارکرد اساسی دارند. الف- تحقیقات بنیادی که سفارش‌دهنده خاصی ندارد و هدف توسعه و پیشرفت دانش است(دانش فراتر از داده و اطلاعات می باشد). و ب- تحقیقات کاربردی و مأموریت‌گرا که سفارش دهنده و سرمایه گذار معینی دارد. اغلب پژوهشگاهها در اساسنامه خود به پژوهش های مأموریت‌گرا و کاربردی توجه ویژه داشتند و پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی نیز بر اساس مصوبه شوراي گسترش آموزش عالي با "هدف فراهم آوردن امكانات پژوهش بنيادي، كاربردي و آموزشي در كليه زمينه‌هاي شيمي و مهندسي شيمي و پرورش استعدادها و خلاقيت موجود در كشور و بهره‌گيري از ذخائر عظيم نفت، گاز، معادن، فلزات، گياهان دارویی و نیز فراهم آوردن تمهيدات برای تولید نيمه صنعتي تأسيس شده است." بنابراین، یکی از ماموریت های پژوهشگاهها داشتن نتایج و خروجی‌هایی کاربردی است که رسیدن به این مهم، مستلزم تلاشی دو طرفه از سوی پژوهشگاه ها و نهادهای سفارش‌دهنده است. اما برای تحقق این مهم که شاید در شرایط فعلی اولویت اول پژوهشگاه ها باشد، موانع و مشکلاتی وجود دارد: -صنعت کشور دانش بنیان نیست و لیسانس و دانش فنی آنها اغلب وارداتی و کادو پیچ شده است. چون باز نمی شود، طبعا مسئله ای نیز ندارند و نباید هم داشته باشند. -بخش خصوصی و دولتی حاضر نیست برای کسب دانش فنی سرمایه گذاری کند، و اگر برخی شرکت های دولتی بعضا اندک سرمایه گذاری می کنند، بیشتر تفننی و رفع تکالیف بخش جزئی از قوانین مصوب می باشد. -اجرای قوانین مصوب در رابطه با اختصاص سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی در همکاری صنعت و دانشگاه یا پژوهشگاه اجرا نمی شود. - ضعف ساختاری، ماموریتی و عدم همگرایی در برنامه ها و فعالیتهای سه نهاد و کانون اصلی علم، فناوری و نوآورییعنی مراکز دانشگاهی و پژوهشی به عنوان تولید و عرضه کننده علم و فناوری، صنعت به عنوان سرمایه گذار و کاربر یا استفاده کننده از علم، فناوری و نوآوری و دولت به عنوان سیاست گذار و مجری قوانین مصوب در حوزه علم، فناوری و نوآوری می باشد. - خروجی پژوهشگاهها با وجود آنکه اغلب دربردارنده گزارش‌های جدی است، ولی چندان از سوی نهادهای تصمیم‌ساز به رسمیت شناخته نمی‌شوند و پژوهش و تحقیق، چندان مسأله مدیران نیست. از این رو، با خروجی‌های این مراکز پیوندی ارگانیک برقرار نمی‌شود. بنابراین پژوهشگاهها، با وجود انجام کارهای جدی، بیشتر نقشی تشریفاتی دارند و گزارش تحقیقات‌شان عملیاتی نمی‌شود.–البته یک مشکل هم مربوط به پژوهشگاه هاست که بسیاری از اوقات، پژوهش‌ها مسأله‌محور و کاربردی نیست و تمرکز استادان و پژوهشگران بر موضوع هایی است که چندان دغدغه حکمرانی کشور نیست. - مشکل دیگر از سوی کارگزاران حکومتی است. کارگزاران ما بسیاری از مواقع به دانش موجود کم توجه می‌شوند و یا اصلا توانمندی استفاده ندارند. چرا که بهره مندی از هر دانشی مستلزم آگاهی و تسلط بر آن می باشد.بدیهی است روش صحیح، ،حکمرانی علم‌محور است. - پژوهشگاهها در مقایسه با دانشگاهها از بودجه کمتری برخوردارند؛ کل بودجه 9 پژوهشگاه شامل پژوهشگاه هوا فضا، پژوهشگاه مواد و انرژی، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران، پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشگاه دانشهای بنیادی، پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری و پژوهشگاه رنگدر سال 1401(به استثنای پژوهشکده‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی) حدود 6۰۰ میلیارد تومان می باشد. - و اما جمله آخر اینکه چرا علم در کشور ما با جامعه، زندگی، سیاست، اقتصاد و مدیریت پیوند استوار ندارد؟ به قول ریاست محترم فرهنگستان علوم "علم، خانه میخواهد و باید در خانه خود سکونت کند و آن را از سرگردانی نجات باید داد. علم باید با توسعه قرین شود و این امر صرفا از طریق همکاری سیاست و حکومت با دانشگاه ها و پژوهشگاه ها میتواند صورت گیرد. 10- منابع و مأخذ [1] سلطانی مهدی، مينایی حسین،رحیم محمدرضا، متولی خامنه محمدحسين (1400). ارزیابی وضعیت صنعت تولید مواد اولیه دارویی در ایران از منظر میزان تأمین بازار، ارزبری، عمق تولید، سطح فناوری و قیمت محصولات، مرکز پژوهش های مجلس، شماره مسلسل گزارش 17759. [2] سند ملی گياهان دارويی و طب سنتی، مصوب جلسه 735 مورخ 25/4/1392 شورای عالی انقلابفرهنگی. [3] سند توسعه و توليد كاتاليست هاي. مورد نيازصنعت نفت، وزارت نفتhttp://drt.mop.ir [4] نگاهي به صنعت كاتاليستو بررسي مهمترين موانع توسعه آندر كشور با هدف حمايت از ساخت،مرکز پژوهش های مجلس، داخلشماره مسلسل: 15551آبانماه 1396. [5] فرایندهای و واکنش های شیمیایی در صنعت پتروشیمی ایران، شرکت ملی صنایع پتروشیمی، چاپ دوم، ناشر چلچله، مرداد1391. [6] احمد شعبانی، نگار داوری اردکانی(۱۳۹۲) ." تبیین راهکارهای فرایند تولید ثروت دانش بنیان" نشریه نشا علم، سال چهارم، شماره اول، ص ۴۲-۳۵. [7] احمد شعبانی(95)." بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی و مهاجرت مغزها "، نشریه نشا علم، سال هفتم، شماره اول، ص ۱۵-۶. [8] احمد شعبانی(97). مولکول هایی که آینده را تغییر خواهند داد "، نشریه نشا علم. سال هشتم شماره دوم، ص 99-110 [9] احمد شعبانی 1400" بررسی طرح آمایش آموزش عالی با تاکید بر آسیب شناسی گروه آموزشی علوم پایه" نشريه نشا علم، مجلد،11، شماره2، صفحات 124-133. [10] احمد شعبانی 1400"جایگاه علوم شیمی و نقش آن در توسعه پایدار" نامه علوم پایه فرهنگستان علوم، شماره 1، صفحات 36-29 . [11] احمدشعبانی( 1400). آیا تحول در دانشگاه سنتی ضرورت دارد؟، نامه علوم پایه فرهنگستان علوم، شماره 2 و3، صفحات 49-36. [12] احمد شعبانی 1400" جایگاه صنعت تولید دارو در ایران و جهان" نشريه نشا علم، پذیرش شده است. [13] احمد شعبانی 1400."آینده پژوهی: جایگاه علم، فناوری و نوآوری ایران در منطقه و جهان" نامه فرهنگستان علوم، ارسال شده است. [14] احمد شعبانی، پيمان صالحي، علي اكبر صبوري ،جواد فيض، بابك كريمي، علي اكبرموسوي موحدي، رضا يوسفي، محمد رضا واشقاني فراهاني 1399." ديدگاه ها درباره نشر يافته هاي تحقيقاتي در نشريات علمي"، نشریه نشاء علم، سال یازدهم، شماره اول، ص 27-2. [15] زراعت كيشيوسف، نصيري حسین، یوسفی هادي (1400). بررسي لايحه بودجه سال1401كل كشور 42. آموزش عالي، تحقيقات و فناوري، مرکز پژوهش های مجلس، دی ماه، شماره مسلسل گزارش18005. [16] اکبر احمدی، مريم مه آبادی، سامان پناهي، آسیبشناسي صادرات غیرنفتي در ايران : بررسي روند صادرات غیرنفتيمرکز پژوهش های مجلس،شماره مسلسل: 17039، اردیبهشت ماه 1399. [17] حسين نصيري، يوسف زراعتكيش ، واكاوي رويكرد مقالهمحوريدر تحقيقات دانشگاهي و غفلتاز نيازها و مسائل كشور،مرکز پژوهش های مجلس، كد موضوعي: ، ۲۷۰شماره مسلسل: ۱۷۸۸۶، آذرماه 1400. [18] احمد شعبانی (98). روزآمد نمودن همکاری دانشگاه با صنعت، نشریه نشا علم، سال نهم شماره اول، ص 20-14. [19] رسولی،بهروز (1400). جایگاه علم،فناوری،ونوآوری ایرا ن در جهان،پژوهشگاه علوم وفناوری اطلاعات ايران(ایرانداک)،تهران . https://irandoc.ac.ir/book/3957 [20] صبوری علی اکبر (1400). بررسی اسنادعلمی ایران درسال 2020،نشریه نشاءعلم،سال یازدهم،شمارهدوم،خردادماه، 123-115. [21] لایحه بودجه سال 1401کل کشور، ماده واحده و جداول کلان منابع و مصارف بودجه، ناشر سازمان برنامه و بودجه کشور 1400. [22] سند تحول دولت سیزدهم، ویرایش اول.https://media.president.ir/uploads/ads/164681477506836200.pdf[ [23] Mikulic, M. Statistics & Facts, Global Pharmaceutical, Industry; Statista: Hamburg, Germany, 2020. [24] J. Garcia-Martinez, Chemistry 2030: A Roadmap for a New Decade, Angew. Chem. Int. Ed. 2021, 60, 4956 – 4960. [25] Guide to the Business of Chemistry 2021, American Chemistry Council: https://www.americanchemistry.com/chemistry-in-america/data-industry-statistics/resources/2021-guide-to-the-business-of-chemistry [26] UN Adopts New Global Goals, Charting Sustainable Development for People and Planet by 2030. UN News Centre (25 September 2015); http://go.nature.com/asLH5h. [27] Transforming Our World: The 2030 Agenda for Sustainable Development (UN, 2015); http://go.nature.com/po6vaj. [28] James M. Clomburg, Anna M. Crumbley, Ramon Gonzalez, Industrial Biomanufacturing: The Future of Chemical Production, Science 2017, 355, eaag0804. [29] National Research Council, Opportunities in Chemistry. Washington, DC: The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/606, 1985. [30] Upeksha Caldera, Dmitrii Bogdanov, Svetlana Afanasyeva and Christian Breyer,Role of SeaWater Desalination in the Management of an Integrated Water and 100% Renewable Energy Based Power Sector in Saudi Arabia, Water, 2018, 10(1), 3-32. [31] Abengoa and AWT to develop the world's first solar-powered desalination plant, in Saudi Arabia". Abengoa. 21 January 2015. Retrieved 25 May 2015. [32] Omar Al-Harbi, KACST, KSA Karl Lehnert, IBM, USA. Al-Khafji Solar Water Desalination (PDF). The Saudi International Water Technology Conference 2011. Retrieved 23 February 2013. [33] Omar K.M. Ouda, Domestic water demand in Saudi Arabia: assessment of desalinated water as strategic supply source, Desalination and Water Treatment, 2015, 56(11), 2824-2834. [34] Min Bum, Eun Duck and Wha-Seung, Recent Progress in Direct Conversion of Methane to Methanol Over Copper-Exchanged Zeolites, Frontiers in Chemistry, 2019, 7, 514. [35] Regina Palkovits, Markus Antonietti, Pierre Kuhn, Arne Thomas, Ferdi Schüth, Solid Catalysts for the Selective Low‐Temperature Oxidation of Methane to Methanol, Angew. Chem. Int. Ed. 2009, 48, 6909–6912. [36] George Whitesides, What Will Chemistry Do in the Next Twenty Years? Angew. Chem. Int. Ed. Engl.,1990, 29, 1209-1218. [37] Maria Lucia Ghirardi, Alexandra Dubini, Jianping Yu and Pin-Ching Maness, Photobiological Hydrogen-Producing Systems, Chem. Soc. Rev., 2009,38,52-61. [38] V.Preethi, S.Kanmani, Photocatalytic Hydrogen Production, Materials Science in Semiconductor Processing, 2013, 16(3), 561-575. [39] Yasuo Asada, Jun Miyake, Photobiological Hydrogen Production,Journal of Bioscience and Bioengineering,1999, 88(1), 1-6. [40] Chemistry for a Better Life, The Decadal Plan for Australian Chemistry 2016–25, Australian Academy of Science 2016, https://www.science.org.au/files/userfiles/support/reports-and-plans/2016/chemistry-decadal-plan-2016-25.pdf. [41] James M. Clomburg, Anna M. Crumbley, Ramon Gonzalez, Industrial Biomanufacturing: The Future of Chemical Production, Science 2017, 355, eaag0804. [42] National Research Council, Opportunities in Chemistry. Washington, DC: The National Academies Press. https://doi.org/10.17226/606, 1985. [43] Jeffrey I. Seeman and Guillermo Restrepo, Opaque Evidence of Change within the Nobel Prize Program, Angewandte Chemie International Edition, 59, 2942-2961(2020). [44] Min Bum, Eun Duck and Wha-Seung, Recent Progress in Direct Conversion of Methane to Methanol Over Copper-Exchanged Zeolites, Frontiers in Chemistry, 2019, 7, 514. [45] Regina Palkovits, Markus Antonietti, Pierre Kuhn, Arne Thomas, Ferdi Schüth, Solid Catalysts for the Selective Low‐Temperature Oxidation of Methane to Methanol, Angew. Chem. Int. Ed. 2009, 48, 6909–6912. [46] Sarah Sirajuddin, Amy C. Rosenzweig, Enzymatic Oxidation of Methane to Methanol Biochemistry, 2015, 54 (14), pp 2283–2294. [47] Aresta Michele, Dibenedetto Angela, Quaranta Eugenio, State of the Art and Perspectives in Catalytic Processes for CO2 Conversion into Chemicals and Fuels: The Distinctive Contribution of Chemical Catalysis and Biotechnology, Journal of Catalysis 343 (2016) 2–45. [48] Alejandra Palermo, Future of the Chemical Sciences, Royal Society of Chemistry: DOI: https://doi.org/10.1515/ci-2016-0608. [49] https://dornsife.usc.edu/loker-hydrocarbon-research-institute/ [50] https://en.wikipedia.org/wiki/CERN [51] George Whitesides, What Will Chemistry Do in the Next Twenty Years? Angew. Chem. Int. Ed. Engl., 1990, 29, 1209-1218. [52] Maria Lucia Ghirardi, Alexandra Dubini, Jianping Yu and Pin-Ching Maness, Photobiological Hydrogen-Producing Systems, Chem. Soc. Rev., 2009, 38, 52-61. [53] V. Preethi, S. Kanmani, Photocatalytic Hydrogen Production, Materials Science in Semiconductor Processing, 2013, 16(3), 561-575. [54] Yasuo Asada, Jun Miyake, Photobiological Hydrogen Production, Journal of Bioscience and Bioengineering,1999, 88(1), 1-6. [55] https://en.wikipedia.org/wiki/University_of_California [57] Bill Gates, How to avoid the climate disaster, 2021,Published in the United States by Alfred A. Knopf, a division of Penguin Random House LLC, New York, and in Canada by Alfred A. Knopf Canada, a division of Penguin Random House Canada Limited, Toronto. [58] https://www.mehrnews.com/news/5451139/ پیام نوروزی وزیر علوم 1401: دانشگاهیان عزم خود را برای تحقق تولید دانشبنیان جزم کنند. [59] https://www.mehrnews.com/news/5444450سی و سه ماموریت سند تحول دولت به وزارت علوم برای رفع چالشهای کشور
|